Xaquín Lorenzo

Xaquín Lorenzo Fernández, Xocas, foi unha personalidade senlleira da cultura e da etnografía galegas, de convicción galeguista. Foille adicado o Día das Letras Galegas en 2004.

• Un vran, na aldeia, tendo eu dezaséis anos, fixen, por enredo, un carriño de bois aporveitando uns anacos de táboas vellas; logo, sen un fito determinado, anotéi nun papel os nomes que alí daban ás pezas que o forman. Ó comezalo curso tornéi a Ourense e un meu parente faloulle a Cuevillas, non sei con que motivo, do carriño que eu figuera. Cuevillas quíxome coñecer e unha noite fun ó Club, onde il ía á serán, co meu enredo na bulsa. Mostreillo, ollouno de vagar, leu as notas que eu esquirbira e mandóu procurar uns libros que tiña no gabán. Cando llos trougueron, deumos e díxome: "-Tome. Co que vostede tén e co istes libros, faga un estudo encol do carro.

• Sinto que a vida que Deus me deu, deuma para traballar por Galicia. Por iso nacín nela. Por iso me puxen en contacto co pobo galego. Por iso coñezo as súas tradicións, as súas lendas, as súas artes. Porque a miña misión era esa: o estar en contacto con Galicia. E para min falar de Galicia é falar da miña vida. Porque Galicia encheu toda a miña vida. É a do verso de Cabanillas: “Galiza, nai e señora”. Iso foi para min Galicia e iso segue sendo sempre: nai e señora. Sempre agarimosa e forte, preto e lonxe, onte, agora, mañá. Na vida e na morte.

• É tanto o que hai que facer que non é posible facelo todo. Por outra parte eu fixen moitas cousas pero desas moitas cousas hai unhas que estarán incompletas; outras estarán equivocadas porque as fixen, en fin, con poucos elementos ou con poucos medios e equivoqueime nelas e terán que ser rectificadas. O único do que levo feito que para min ten un positivo valor é o pensar unha cousa: que todo o que fixen, fíxeno pensando en Galicia. Que o fixen para Galicia, que o fixen por Galicia. Bo ou ruín, completo ou incompleto, moito ou pouco, como sexa, pero foi feito por Galicia e para Galicia, por certo, desde logo, con todo o meu interese e con todo o meu corazón posto en Galicia.

• Eu séntome dediante dunha paisaxe. Admiro o regato que pasa ós meus pés, as árbores, o cantar dos paxariños, os montes que quedan derredor. Pero ó pouco tempo prescindo da paisaxe como tal e síntome eu parte da paisaxe. O mesmo que está alí o regato e está o paxaro e está a árbore e está o monte estou eu. Eu son parte da paisaxe. E logo vén un terceiro estadio, que dura moi pouco pero que me produce unha impresión tremenda, que é o desexo de fundirme na paisaxe, de desaparecer eu e de ser eu paisaxe. Así sinto eu a necesidade de me fundir na terra, en Galicia. Porque para nós a terra é Galicia.

• Hoxe estúdase, pois, que direi eu, os costumes, as lendas, as ferramentas que empregan os homes, os cultivos que fan, a terra, a casa,… Todo iso estúdase. Pero en cambio esquécese que todo iso non é máis que a casa onde vive alguén. E ese alguén, que é a xente do campo, é o que ten verdadeiro valor e é o que ten verdadeiro interese. Se un quere estudar Galicia, ten que estudala no campo. Pero sen esquecer que no campo vive a xente e que esa xente debe de ser o motivo fundamental de todas as actividades en Galicia. E hoxe iso estase perdendo porque como vostedes saben, e estámolo vendo todos os días, os únicos problemas que se presentan aquí son os problemas de tipo industrial. As industrias. Que non nos quiten as industrias. Queremos as industrias.
  E o campo, que? O campo, nada. Ninguén se ocupa do campo. Hai os obreiros pero non hai os campesiños. Comprenden vostedes? E este é o gran problema de Galicia: que o campo está abandonado. Ao ser abandonado o campo polos poderes, naturalmente os que viven do campo teñen que abandonalo porque entón xa o campo non lles dá para vivir. E teñen que vir á cidade, convértense en obreiros. Entón é cando aumenta o desemprego. A min, ás veces, faime gracia ó ir polas estradas e ir mirando para os lados, se vostedes o fan, ocorreráselles o mesmo que se me ocorre a min. E din que non hai traballo e os campos están sen cultivar. Por que? Porque non hai quen os cultive. Pero, entón…, en que quedamos? Hai traballo ou non hai traballo? O que ocorre é que ese traballo, que é o fundamental en Galicia, non está protexido como debía de estar. Que o campo é o que está pagando todo e non recibe nada.

• O elemento máis intresante de toda a producción popular é, sen dúbida, a casa. Non enche somentes o papel de refuxio contra os ataques do meio ambente senón que é tamén o aglutinante que xungue entre sí ós membros dunha mesma familia... O home lígase directamente á casa do mesmo xeito que a casa se xungue á terra, sendo así a vivenda o vencello que xungue ó home coa xeografía dun xeito íntimo.

• Somos un pouco afeccionados a falar de Galicia, da casa galega, da etnografía galega, do folclore galego, da historia galega; todo isto está moi ben. Pero detrás diso hai algo, que é o pobo galego. É a xente que fixo todo iso, e iso témolo un pouco esquecido e só cando un se mete a fondo ó estudo destas cousas chega a identificarse con ese pobo, co pobo de Galicia. E entón é cando un lle ve as súas grandes virtudes e os seus defectos, porque tamén os ten. E cando nós nos damos conta de que somos nós. Que temos unha personalidade, mellor ou peor, pero nosa.

• Do único xeito que se pode aprender unha lingua: dende neno. Non nos libros; senón na casa, coa familia, cos amigos. O que hai que facer é sensibilizar a xente respecto a isto e que adoiten, que se afagan a falarlles galego aos rapaces. Iso é o que hai que corrixir e ese é o gran labor dos mestres: de falarlles en galego aos rapaces. Non ensinarlles o galego senón falarlles en galego. E que o rapaz lles conteste en galego e entón para ese rapaz o galego vai adquirindo categoría cada vez maior. E chegará o día en que o pai lle falará en castelán e o rapaz lle responderá en galego. Este é o gran ideal.